در قسمت های قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که ثلث دارایی چیست و یک سوم اموال یعنی چقدر . همانطور که گفته شد ، اهمیت اطلاع از ثلث دارایی میت ، این مساله است که نشان دهنده آن است که تا چه میزان از اموال متوفی ، بیشتر از یک سوم ، وصیت شده و غیر نافذ هستند . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که ثلث مال میت چگونه محاسبه می شود ؟
برای محاسبه ثلث مال میت ، ابتدا می بایست کلیه هزینه های مربوط به کفن و دفن میت ، کنار گذاشته و پرداخت شوند . پس از آن ، نوبت به پرداخت دیون و بدهی های میت خواهد رسید . به عنوان نمونه ، در صورتی که متوفی ، به شخصی ، بدهی داشته و یا اینکه همسر وی ، اقدام به مطالبه مهریه خود نموده است ، می بایست این دیون و بدهی ها ، پرداخت شوند .
سپس ، برای محاسبه ثلث مال ، نوبت عمل کردن به وصیت میت می رسد و همانطور که گفته شد ، وصیت های متوفی ، تا میزان یک سوم از کل اموال و دارایی های متوفی ، نافذ و صحیح بوده و لازم الاجراست و فرقی ندارد که وصیت نامه شفاهی یا لفظی بوده یا به صورت کتبی تنظیم شده باشد . اما اگر بیشتر از ثلث یا یک سوم اموال ، وصیت شده باشد ، این وصیت ، غیر نافذ بوده و ورثه ، این حق را دارند که مقدار بیشتر از یک سوم را ، نپذیرفته و به آن عمل نکنند ، یا اینکه به کل وصیت عمل نمایند . البته ، اگر فقط یک یا چند نفر از ورثه بخواهند ، می توانند از سهم خود ، وصیت مازاد بر یک سوم را بپذیرند .
لازم به ذکر است که برای محاسبه نمودن ثلث مال یا محاسبه یک سوم اموال و دارایی های متوفی ، می بایست کل اموال و دارایی های او در زمان فوت ، ملاک محاسبه قرار بگیرد ؛ نه در زمان وصیت . با این توضیح که ، ممکن است اموال و دارایی های متوفی ، در زمان وصیت کردن ، به اندازه ای باشد که مال وصیت شده ، بیش از ثلث یا یک سوم از کل دارایی های وی نباشد ؛ اما وقتی که وصت کننده، فوت می کند ، ارزش اموال وصیت شده ، بالاتر رفته و بیشتر از یک سوم شود .
لذا در این حالت ، برای محاسبه ثلث مال یا یک سوم اموال و دارایی ها ، باید ارزش کل دارایی های میت ، در زمان فوت وی ، محاسبه شده و ملاحظه شود که آیا ارزش اموال وصیت شده ، به یک سوم یا ثلث آن می رسد یا خیر . در صورتی که وصیت ، در حدود یک سوم اموال میت باشد ، ورثه موظف هستند به آن عمل نمایند ؛ اما اگر وصیت ، بیشتر از ثلث کل دارایی میت بود ، تنها موظف به انجام یک سوم آن خواهند بود . پس از محاسبه ثلث مال و یک سوم دارایی ها و عمل کردن به آن ، باقی مانده اموال متوفی ، میان ورثه ، قابل تقسیم می باشد .