قانون گذار، در قانون مجازات اسلامی، در رابطه با جنایت های وارده بر اعضای بدن و منافع آن، نظیر عقل و حس بویایی، به طور کلی، دو نوع مجازات را تعیین کرده است که آن دو مجازات، عبارتند از: قصاص عضو و دیه.

قصاص عضو، مجازاتی است که برای جنایت های عمدی در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، در جایی که جانی(جنایتکار)، دست قربانی را قطع کند، در صورت وجود شرایط لازم، دست جانی، قطع می شود.

اما، گاهی، جنایت وارده، غیر عمدی بوده یا اینکه در جنایت عمدی، شرایط قصاص وجود ندارد و یا اینکه جانی و مجنی علیه (فرد آسیب دیده) به دریافت دیه به جای قصاص، توافق می کنند؛ در این موارد، لازم است تا مالی، تحت عنوان دیه، به مجنی علیه، پرداخت شود.

دیه، در قانون مجازات اسلامی، به تبعیت از شرع، به دو نوع تقسیم شده است: دیه مقدر که میزان آن، در قانون، مشخص شده و دیه غیرمقدر که میزان آن، در قانون، تعیین نشده و توسط قاضی و پس از اظهار نظر پزشکی قانونی، تعیین می گردد. به دیه غیر مقدر، ارش نیز گفته می شود.

یکی از منافع و حواس بدن که در قانون مجازات اسلامی، برای آن، دیه تعیین شده است، حس چشایی می باشد. از آنجایی که حس چشایی با لذت انسان از غذا خوردن، در ارتباط بوده و فقدان آن، علاوه بر جسم، روان افراد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، قانون گذار، به این حس، توجه ویژه ای داشته و میزان دیه و ارش آن در فروض مختلف، مشخص کرده است.

برای اینکه به این سوال، پاسخ دهیم که دیه از بین بردن حس چشایی در سال ۱۴۰۱ چه میزان می باشد، لازم است، دو فرض را از یکدیگر جدا کرده و میزان دیه چشایی، در هر یک از دو فرض را به طور جداگانه، توضیح دهیم. این دو فرض، عبارتند از:

در فرضی که حس چشایی از بین می رود، بدون اینکه آسیبی به سایر اعضا یا حواس بدن وارد شود، میزان دیه از بین بردن حس چشایی، در ماده 695 قانون مجازات اسلامی، تعیین شده است. به موجب این ماده: « از بین بردن حس چشایی … موجب ارش است.» بنابراین، در فرض از بین رفتن حس چشایی، بدون آسیب به سایر اعضا یا حواس بدن، ارش تعیین شده که میزان ارش، با توجه به نرخ دیه سال 1401، پس از اظهارنظر پزشکی قانونی، توسط قاضی پرونده، تعیین می گردد.

در فرض دوم، از بین بردن حس چشایی، نتیجه آسیب وارد کردن بر یکی دیگر از اعضا یا حواس بدن، می باشد. در این حالت، ، میزان دیه از بین بردن حس چشایی، تابع حکم قسمت انتهایی ماده 696 قانون مجازات بوده که در این رابطه، مقرر داشته: «… اگر با جنایت بر غیر زبان، چشایی از بین برود… دیه یا ارش آن جنایت، بر ارش چشایی، افزوده می گردد.»

در نتیجه، در فرض از بین رفتن حس چشایی که همراه با آسیب به سایر اعضا یا حواس بدن باشد، ابتدا دیه یا ارش آن عضو یا حس، تعیین شده و سپس، ارش حس چشایی، تعیین می گردد و مجموع این دو، میزان دیه چشایی، خواهد بود.

به عنوان مثال، اگر در اثر از بین بردن بویایی یک شخص، حس چشایی وی نیز از بین برود، ابتدا، میزان دیه بویایی، مشخص می گردد که یک دیه کامل یوده و میزان آن، مطابق نرخ دیه سال ۱۴۰۱، مبلغ 600 میلیون تومان می باشد. سپس، ارش حس چشایی نیز محاسبه گردیده و حاصل جمع دیه بویای و ارش چشایی، مبلغی است که باید در نهایت، توسط جانی به فرد آسب دیده، پرداخت شود.

لازم به ذکر است که در صورتی قطع کردن زبان فرد، موجب از بین بردن حس چشایی وی گردد، این فرض، دارای حکم مخصوص به خود و میزان دیه و ارش خاص خود بوده که در بخش سوم مقاله، به بیان آن می پردازیم.